فتق دیسک ستون فقرات وضعیتی است که در آن هسته دیسک در فضای بین مهره‌ای جابجا می‌شود. این وضعیت یکی از علل شایع کمر درد است. بیمارانی که درد مربوط به فتق دیسک را تجربه می‌کنند، اغلب یک فشار یا ضربه به ستون فقرات آن‌ها باعث احساس درد شده است. 

مانندکمر درد مکانیکی،گاهی درد ناشی از فتق دیسک همراه با سوزش است و ممکن است در اندام‌های تحتانی پخش شود. علاوه بر این، در موارد شدیدتر فتق دیسک ممکن است با ضعف یا تغییرات حسی همراه باشد.

در برخی موارد نیز فتق دیسک ممکن است عصب یا طناب نخاعی را تحت فشار قرار دهد و باعث ایجاد درد یا اختلال در عملکرد طناب نخاعی شود که این وضعیت به عنوان میلوپاتی شناخته می‌شود.

نکات مهمی درباره فتق دیسک

• فتق دیسک می‌تواند بسیار دردناک باشد.
• در بیشتر موارد، فتق دیسک دردناک در عرض چند هفته بهبود می‌یابد.
• در بسیاری از موارد، فتق دیسک هیچ دردی برای بیمار ایجاد نمی‌کند.
• فتق دیسک اغلب در MRI بیماران، بدون علامت مشاهده می‌شود.
• درمان اولیه فتق دیسک باید محافظه کارانه باشد، مگر اینکه بیمار دچار اختلال عصبی شدید باشد.
• جراحی معمولا آخرین راه درمان فتق دیسک است؛ زیرا همیشه نتایج قابل پیش بینی به همراه ندارد. پس از جراحی، درد بیماران اغلب همچنان ادامه دارد و نقایص عصبی نیز باقی می‌مانند و اغلب پس از جراحی بدتر می‌شوند.
• فیزیوتراپی درمان کلیدی اکثر بیماران مبتلا به فتق دیسک است. نتایج فیزیوتراپی به عوامل زیادی بستگی دارد، اما کسانی که به طور منظم ورزش می‌کنند و مراقب وزن خود هستند، نسبت به افرادی که کم‌تحرک هستند از فیزیوتراپی نتایج بهتری می‌گیرند.

آناتومی دیسک بین مهره‌ای

دیسک‌های بین مهره‌‌ای بین دو جسم مهره در ستون فقرات قرار می‌گیرند. در واقع دو جسم مهره که کنار یکدیگر قرار دارند، توسط یک دیسک بین مهره‌ای به هم متصل می‌شوند.

هر دیسک از یک حلقه فیبری (آنولوس فیبروزوس)، هسته دیسک (نوکئوس پالپوزوس) و دو صفحه انتهایی غضروفی تشکیل شده است. تشخیص حلقه و هسته از یکدیگر فقط در سنین جوانی امکان پذیر است، زیرا ساختار دیسک در افراد مسن یکنواخت‌تر و تشخیص اجزا از یکدیگر سخت تر می‌شود. به همین دلیل، بیرون زدن هسته دیسک بعد از 70 سالگی نادر است. 

سبب شناسی یا اتیولوژی

همانطور که پیش از این اشاره شد، دیسک بین مهره ای از حلقه های فیبری به نام آنولوس فیبروزوس تشکیل شده است. این بخش که یک حلقه کلاژنی متراکم است، بخش مرکزی یعنی هسته پالپوزوس را احاطه کرده است. 

• فتق دیسک زمانی رخ می دهد که همه یا قسمتی از هسته از حلقه فیبری بیرون بزند.
• به نظر می رسد که آسیب رسیدن به حلقه دیسک با خم شدن کامل ستون فقرات به صورت کوتاه مدت یا طولانی مدت اتفاق می افتد. 
• فتق ممکن است به طور ناگهانی یا به تدریج طی هفته ها یا ماه‌ها ایجاد شود.

علل ایجاد فتق دیسک

• شایع ترین علت ایجاد فتق دیسک، فرآیند دژنراتیو است (با افزایش سن انسان، هسته پالپوزوس کمتر هیدراته شده و ضعیف می شود. این اتفاق ممکن است منجر به ایجاد فتق دیسک شود).
• دومین علت شایع ایجاد فتق دیسک، تروما است.
• علل دیگر شامل اختلالات بافت همبند و اختلالات مادرزادی می باشد.

توضیحات بیشتر در مورد فتق دیسک 

• ایجاد فتق دیسک در مهره‌های کمری، شایع تر از سایر بخش‌های ستون فقرات است. به این نوع فتق، فتق دیسک کمر گفته می‌شود. فتق دیسک کمر می تواند باعث کمر درد شدید شود.
• پس از مهر‌های کمری، مهره‌های گردنی مستعد بروز فتق دیسک هستند. میزان بالای بروز فتق دیسک کمر و گردن را می‌توان با درک نیروهای بیومکانیکی که به این بخش ها اعمال می‌شود، توجیه کرد.
• مهره‌های قفسه سینه کمتر در معرض فتق دیسک هستند.
• فعالیت‌های مکانیکی مکرر مانند چرخش و خم شدن می‌تواند منجر به آسیب دیسک شود.
• سبک زندگی کم تحرک، وضعیت بدنی نامناسب، چاقی و مصرف دخانیات نیز می‌تواند باعث بروز فتق دیسک کمر یا گردن شود.

 

آسیب شناسی یا پاتوفیزیولوژی

• دیسک از حلقه فیبروزوس (سری پیچیده ای از حلقه های فیبری) و هسته پالپوزوس (یک هسته ژلاتینی حاوی فیبرهای کلاژن، الیاف الاستین و یک ژل هیدراته) تشکیل شده است. کانال مهره‌ها از جسم مهره‌ها، دیسک‌های بین مهره‌ای، رباط‌ها در دیواره قدامی و جانبی و قوس‌های مهره‌ای تشکیل می‌شود. طناب نخاعی نیز در این کانال مهره‌ای قرار دارد.
• ممکن است در داخل حلقه فیبروزوس، پارگی ایجاد شود. در این شرایط، مواد هسته پالپوزوس می‌تواند از طریق این پارگی به فضای بین مهره‌ای راه پیدا کند و به ساختار عصبی برخورد کند.
• سایر تغییرات شامل تخریب هسته، جابجایی هسته و مرحله فیبروز است.

سطوح مختلف فتق دیسک

فتق دیسک چهار سطح دارد که در تصویر زیر این سطوح را مشاهده می کنید:

Bulging (برجستگی): در این سطح، لبه‌های دیسک به میزان فراتر از لبه‌های صفحات انتهایی مهره‌های مجاور گسترش پیدا می‌کنند.

Protrusion (پارگی کم): در این سطح رباط طولی پشتی دست نخورده باقی می‌ماند، اما هسته پالپوزوس به آنولوس فیبروزوس برخورد می‌کند.

Extrusion (پارگی زیاد): در این سطح مواد هسته از الیاف حلقوی خارج می شود، اما رباط طولی پشتی دست نخورده باقی می‌ماند.

Sequestration (دیسک جدا شده): در این سطح مواد هسته از الیاف حلقوی خارج و رباط طولی پشتی قطع می‌شود. در این وضعیت، بخشی از هسته پالپوزوس به سمت داخل فضای اپیدورال بیرون می‌زند.

اپیدمیولوژی یا همه گیرشناسی

• میزان بروز فتق دیسک، سالانه حدود 5 تا 20 مورد در هر 1000 بزرگسال است و بیشتر در افرادی که در دهه سوم تا پنجم زندگی خود هستند، با نسبت مرد به زن 1 به 2 اتفاق می‌افتد.
• در 95 درصد از موارد فتق دیسک کمر، دیسک های L4-L5 و L5-S1 تحت تأثیر قرار می گیرند.
• فتق دیسک کمر 15 برابر بیشتر از فتق دیسک گردن رخ می‌دهد و یکی از دلایل مهم کمر درد است.
• در افراد 25 تا 55 ساله، حدود 95 درصد از موارد فتق دیسک در قسمت تحتانی ستون فقرات کمری (L4-L5 و L5-S1) رخ می‌دهد. فتق دیسک بالاتر از این سطح در افراد بالای 55 سال شایع‌تر است.
• این عارضه به ندرت در کودکان رخ می‌دهد و بیشتر در بزرگسالان جوان و میانسال دیده می‌شود.
• فتق مکرر دیسک کمر (rLDH) یک عارضه شایع پس از دیسککتومی اولیه است.
• 8 درصد از موارد فتق دیسک مربوط به دیسک گردن است و اغلب مهره‌های C5-C6 و C6-C7 تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

سوابق و معاینات بیمار مبتلا به فتق دیسک گردن

سوابق بیمار

در ستون فقرات گردنی، مهره های C6-7 بیشترین خطر ابتلا به فتق دیسک را دارند. فتق دیسک در این ناحیه عمدتاً باعث بروز علائم رادیکولوپاتی می‌شود. سابقه این بیماران باید شامل زمان شروع علائم، جایی که درد از آن نقطه شروع شده و جایی که درد در آن پخش شده است، باشد. همچنین اگر در گذشته درمان‌هایی در این زمینه روی بیمار انجام شده، می‌بایست در سابقه بیمار ذکر شود.

معاینات فیزیکی

در معاینات فیزیکی باید به نقاط ضعف، اختلالات حسی و توزیع میوتوم و درماتومی آن‌ها توجه ویژه‌ای شود. 

فشردگی که توسط فتق دیسک گردن به مهره‌های این قسمت اعمال می‌شود، سبب بروز ضایعات عصبی زیر می‌شود:

عصب C5: آسیب رسیدن به این عصب سبب گردن درد، درد شانه و کتف، بی حسی بازوی جانبی و ضعف در حین ابداکشن شانه، چرخش خارجی، خم شدن آرنج و سوپیناسیون ساعد می‌شود. در نتیجه آسیب این عصب، رفلکس‌های عضلات دوسر بازو و بازویی زبر زندی (Brachioradialis) تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

عصب C6: آسیب این عصب سبب درد گردن، شانه، کتف، بازوی جانبی، ساعد و کف دست، همراه با بی حسی ساعد و انگشت شست و اشاره می‌شود. ضعف در حین ابداکشن شانه، چرخش خارجی، خم شدن آرنج و سوپیناسیون و پروناسیون ساعد در این شرایط شایع است. در نتیجه این ضایعه، رفلکس‌های عضلات دوسر بازو و بازویی زبر زندی (Brachioradialis) تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

عصب C7: درد گردن، شانه و انگشت میانی دست همراه با بی‌حسی انگشت اشاره، انگشت میانی و کف دست هنگام آسیب رسیدن به این عصب شایع است. ضعف در آرنج و مچ دست همراه با ضعف در طول اکستنشن شعاعی، پروناسیون ساعد و خم شدن مچ در این شرایط ممکن است رخ دهد. در نتیجه آسیب این عصب، رفلکس‌های عضله سه سر بازو تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

عصب C8: درد گردن، شانه و ساعد میانی، همراه با بی حسی ساعد میانی و کف دست میانی از علائم آسیب این عصب است. ضعف در حین اکستنشن انگشت، اکستنشن مچ (اولنار) و فلکشن دیستال انگشت در این شرایط شایع است. در این عارضه، هیچ رفلکسی تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد.

عصب T1: در نتیجه آسیب این عصب احساس درد در گردن، بازوی میانی و ساعد و همچنین بی حسی در قسمت قدامی بازو و ساعد میانی شایع است. در این شرایط، احساس ضعف در حین ابداکشن و فلکشن دیستال شست و ابداکشن و اداکشن انگشت می تواند رخ دهد. 

سوابق و معاینات بیمار مبتلا به فتق دیسک کمر

سوابق بیمار

در ستون فقرات کمری، فتق دیسک می‌تواند با علائمی از جمله ناهنجاری‌های حسی و حرکتی ظاهر شود. سوابق این بیماران باید شامل زمان شروع علائم، جایی که درد از آن نقطه شروع شده و جایی که درد در آن پخش شده است، باشد. همچنین اگر در گذشته درمان‌هایی در این زمینه روی بیمار انجام شده، می بایست در سابقه بیمار ذکر شود.

علائم و نشانه‌های فتق دیسک

• کمر درد شدید (دردی که در قسمت های دیگر بدن پخش می‌شود)
• پیاده روی دردناک و دشوار
• اسپاسم عضلانی، احساس سوزن سوزن شدن، ضعف یا آتروفی
• از دست دادن کنترل مثانه یا روده
• راه رفتن آهسته با نوک پا
• انحراف ستون فقرات
• راه رفتن آنتالژیک یا ترندلنبورگ
• اسپاسم عضلات پارا نخاعی 
• فتق در برخی افراد نیز ممکن است بدون علائم باشد.

تشخیص های افتراقی عبارتند از:

• اسپوندیلولیز
• اسپوندیلولیستزیس
• سندرم دم اسبی
• گرفتگی عضله
• درد مکانیکی
• درد میوفاشیال (به درد موضعی یا ارجاعی و اختلالات حسی منجر می‌شود)

علل مربوط به ستون فقرات شامل:

• ضربه
• عفونت (استئومیلیت)
• التهاب (آراکنوئیدیت و اسپوندیلیت آنکیلوزان)
• نئوپلاسم (خوش خیم یا بدخیم، مولتیپل میلوما، تومور اکسترادورال)

علل خارج نخاعی شامل:

• بیماری عروق محیطی
• مشکلات زنان و زایمان
• استئوآرتریت مفصل ران
• بیماری مفصل ساکروایلیاک
• ضایعات عصب محیطی

عوارض فتق دیسک

• سندرم دم اسبی
• درد مزمن
• آسیب عصبی دائمی
• فلج شدن

تصویربرداری

اشعه ایکس: این روش تصویربرداری در اکثر کلینیک‌ها و بسیاری از مطب ها در دسترس است. از این تکنیک تصویربرداری می‌توان برای ارزیابی هرگونه ناپایداری ساختاری استفاده کرد. اگر اشعه ایکس شکستگی حاد را نشان دهد، بیمار نیاز به بررسی بیشتر با استفاده از روش سی تی اسکن یا ام آر آی دارد.

سی تی اسکن: این روش یک مطالعه ترجیحی برای مشاهده ساختارهای استخوانی در ستون فقرات است. همچنین می‌تواند فتق دیسک ،اندازه و شکل طناب نخاعی و محتویات اطراف آن از جمله بافت نرم را نشان دهد. این روش در مقایسه با تصویربرداری با اشعه ایکس کمتر در دسترس است؛ اما در دسترس تر از MRI است. در مورد بیمارانی که در بدن کاشت ایمپلنتی داشته‌اند که نمی‌توانند تحت میدان مغناطیسی MRI قرار بگیرند، می‌توان از سی تی میلوگرافی برای مشاهده فتق دیسک استفاده کرد.

MRI: این تکنیک حساس‌ترین روش برای مشاهده فتق دیسک است. نتایج MRI به جراحان و سایر ارائه‌دهندگان کمک می‌کند تا روش درمانی مناسب برای هر بیمار را انتخاب کنند. با این روش همچنین بیرون زدگی دیسک کمر و فشردگی ریشه عصبی را می توان شناسایی کرد.

روش های درمان فتق دیسک

۱. درمان های دارویی

رادیکولوپاتی‌های حاد گردنی و کمری ناشی از فتق دیسک عمدتاً با درمان های غیرجراحی درمان می‌شوند.

• استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و فیزیوتراپی خط اول درمان هستند.
• مصرف استروئیدهای خوراکی مانند پردنیزون و متیل پردنیزون

۲. درمان با استفاده از جراحی

مثل همیشه جراحی آخرین راه حل است.

• روش‌های جراحی برای درمان فتق دیسک بسته به اینکه بیمار مبتلا به فتق دیسک کمر است یا دیسک گردن، انتخاب می‌شود و شامل لامینکتومی همراه با دیسکتومی و میکرودیسکتومی می‌باشد.

۳. فیزیوتراپی

فیزیوتراپی اغلب نقش مهمی در بهبود شرایط بیماران مبتلا به فتق دیسک دارد. فیزیوتراپی اغلب برای درمان کمر درد، درد سیاتیک و ترمیم نقص های عملکردی و عصبی مربوط به فتق دیسک توصیه می‌شود. 

۴. ورزش درمانی

تعدادی تمرین ورزشی برای درمان فتق دیسک و تسکین کمر درد حاصل از آن وجود دارد، به عنوان مثال:

• فعالیت های هوازی (مانند پیاده روی و دوچرخه سواری)
• حرکت جهت‌دار (رویکرد مکنزی) حتما با تشخیص فیزیوتراپیست
• تمرینات انعطاف پذیری (مانند یوگا و کشش)
• تمرینات مربوط به حس عمقی/هماهنگی/تعادل (توپ پزشکی و تخته تعادل)
• تمرینات قدرتی
• تمرینات کنترل حرکتی MCEs

MCEs .۵ (تمرینات ثبات مرکزی)

این تمرینات یک نوع متداول از ورزش درمانی هستند که برای بیماران مبتلا به فتق دیسک تجویز می شوند. در ادامه به ویژگی های این نوع تمرینات اشاره می‌کنیم:

• طراحی شده برای فعالسازی عضلات شکم، پارانخاعی، گلوتئال، کف لگن و دیافراگم
• منطق بیولوژیکی MCEs اساساً مبتنی بر این ایده است که ثبات و کنترل ستون فقرات در بیماران مبتلا به کمر درد تغییر می‌کند.
• این تمرین با تشخیص وضعیت طبیعی ستون فقرات شروع می شود. وضعیت طبیعی ستون فقرات، وضعیتی متعادل و مناسب است که فعالیت‌های ورزشی مختلف باید در آن حالت انجام شود.
• انقباض ایزومتریک عضلات تثبیت کننده تنه از الزامات MCEs است.
• MCE گاهی اوقات شامل لمس، تصویربرداری با اولتراسوند یا استفاده از روش‌های بیوفیدبک برای بررسی فعالیت عضلات تنه می‌باشد.
• MCE سطح درد را کاهش می‌دهد و عملکرد ستون فقرات، کیفیت زندگی و استقامت عضلات تنه را در بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر بهبود می‌دهد. 

مطالعات مختلف نشان داده اند که استفاده ترکیبی از تکنیک‌های مختلف مانند انجام همزمان فیزیوتراپی و حرکات ورزشی، زیر نظر فیزیوتراپیست متخصص می‌تواند بهینه ترین روش درمانی باشد. ورزش باید به عنوان جزء بسیار مهم این درمان ترکیبی در نظر گرفته شود.

تکنیک های مختلف فیزیوتراپی برای درمان فتق دیسک کمر یا گردن

تقویت عضلات: عضلات قوی یک پشتیبانی عالی برای ستون فقرات شما هستند و تاثیر زیادی بر کنترل درد دارند. اگر ثبات مرکزی ستون فقرات کاملاً بازیابی شود و تحت کنترل باشد، می‌توان تمرینات مربوط به قدرت و استحکام را بر روی بیمار پیاده کرد. اما تنها زمانی این کار انجام می شود که برای سلامتی بیمار ضروری باشد. زیرا ترکیب دو مؤلفه آن یعنی نیرو و سرعت ممکن است خطر آفرین باشد و مشکلات کمر و کمر درد را به همراه داشته باشد. بنابراین باید از این رویکرد تا جای ممکن اجتناب شود. 

طب سوزنی برای درمان کمر درد: بررسی‌ها نشان داده‌اند که طب فشاری، طب سوزنی و می‌توانند در درد و ناتوانی کمر درد مزمن از جمله فتق دیسک کمر مؤثر باشند.

منیپولیشن ستون فقرات: منیپولیشن ستون فقرات یک درمان دستی است که منجر به تسکین کوتاه مدت درد در هنگام رنج بردن از کمر درد حاد می‌شود. هنگام بررسی کمر درد مزمن، منیپولیشن اثری مشابه داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی دارد. به نظر می‌رسد منیپولیشن برای درمان فتق دیسک کمر روشی ایمن، موثر و بهتر از سایر درمان ها باشد. کلینیک فیزیوتراپی نوید مقصد مورد اعتماد شما برای دریافت خدمات منیپولیشن تخصصی است. فیزیوتراپیست‌های ما تجربه گسترده‌ای در زمینه منیپولیشن دارند و متعهد هستند که شما را تا دستیابی به نتایج دلخواه همراهی کنند.

تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS): درمان با TENS به تسکین درد، بهبود عملکرد و تحرک ستون فقرات لومبوساکرال کمک می‌کند.

ترکشن: اخیرا یک مطالعه نشان داده است که ترکشن تراپی اثرات مثبتی بر کاهش درد و ناتوانی در بیماران مبتلا به فتق دیسک بین مهره ای دارد. همچنین یک کارآزمایی بالینی نشان داده است که انجام ترکشن همزمان با مصرف دارو و الکتروتراپی مزایای زیادی برای بیمار به همراه دارد.

درمان های گرم: ممکن است از گرما برای افزایش جریان خون در ناحیه مورد نظر استفاده شود. خون با رساندن اکسیژن و مواد مغذی اضافی به بهبود این ناحیه کمک می‌کند. خون همچنین محصولات جانبی زائد ناشی از اسپاسم عضلانی را حذف می‌کند.

کرایوتراپی: این روش اسپاسم و التهاب را در مراحل حاد کاهش می‌دهد.

دیاترمی موج کوتاه: دیاترمی موج کوتاه پالسی در شرایط حاد و دیاترمی موج کوتاه متناوب در شرایط مزمن استفاده می‌شود.

اولتراسوند: این روش به عنوان فونوفورز، انبساط بافت‌های همبند را افزایش می‌دهد.

مداخلات پس از جراحی

در صورت جراحی، تمرینات توانبخشی 4-6 هفته پس از جراحی شروع می‌شوند و باید به طور منظم انجام شوند.

• در مورد برنامه‌های توانبخشی که قرار است روی بیمار پیاده شود به او اطلاعاتی ارائه می‌شود.
• بیماران در انجام فعالیت های روزانه مانند بیرون آمدن از تخت، دستشویی رفتن و لباس پوشیدن همراهی می‌شوند.

• تمرینات ورزشی شدید در مقایسه با تمرینات ورزشی ملایم، در کوتاه‌مدت برای کنترل درد و عملکرد ستون فقرات کمی مؤثرتر هستند.

جمع بندی

فتق دیسک بین مهره ای یکی از شایع ترین بیماری‌هایی است که باعث کمر درد یا پا درد در بزرگسالان می‌شود. این عارضه اغلب در نتیجه تخریب فیبروز حلقوی رخ می‌دهد و در اکثر مواقع بدون علامت است. شایع ترین فتق دیسک، فتق دیسک کمر است که معمولاً مهره‌های L4-L5 و L5-S1 را درگیر می‌کند. 

درمان دیسک کمر ابتدا باید با تکنیک‌های محافظه کارانه مانند فیزیوتراپی کمر انجام شود،فیزیوتراپی درمان کلیدی اکثر بیماران است. نتایج فیزیوتراپی به عوامل زیادی بستگی دارد، اما کسانی که به طور منظم ورزش می‌کنند و مراقب وزن خود هستند، نتایج بهتری نسبت به افراد کم تحرک میگیرند.

معرفی کلینیک فیزیوتراپی برای درمان دیسک کمر

کلینیک فیزیوتراپی نوید ارائه دهنده خدمات فیزیوتراپی و مجهز به آخرین فناوری‌ها و تکنیک‌های درمانی، گزینه بسیار مناسبی برای درمان فتق دیسک بیماران محترم می‌باشد.

تیم متخصص کلینیک فیزیوتراپی نوید، متشکل از فیزیوتراپیست‌های ماهری است که شما را در سفری به سمت سلامتی همراهی می‌کنند. فیزیوتراپیست‌های مجرب ما در طراحی برنامه های درمانی، متناسب با نیازها و اهداف منحصر به فرد شما تخصص دارند. همین امروز با ما تماس بگیرید تا مشاوره اولیه خود را دریافت کنید و اولین گام را به سمت سلامتی و فعالیت بیشتر بردارید. سلامتی شما اولویت اصلی ماست.