آرتروز یا ساییدگی زانو چیست؟
آرتروز یا ساییدگی زانو (Knee osteoarthritis) که با نام بیماری دژنراتیو مفصل نیز شناخته می‌شود، معمولاً در نتیجه ساییدگی، پارگی و تخریب پیش رونده غضروف مفصل زانو اتفاق می‌افتد. در واقع در این وضعیت، همه یا بخشی از غضروف مفصلی تخریب شده و استخوان‌های مفصل به یکدیگر ساییده می‌شوند. در نتیجه این اتفاق ممکن است شکل استخوان‌های بیمار تغییر کند یا زائده‌های استخوانی (استئوفیت) در آن‌ها ایجاد شود. همچنین ممکن است غشای سینوویال مفصل زانو ملتهب شود. این تغییرات بر نحوه عملکرد زانوی فرد تأثیر می‌گذارد و می‌تواند منجر به علائمی مانند درد و سفتی زانو شود.
انواع ساییدگی زانو
این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود و به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود:
- ساییدگی اولیه: این نوع ساییدگی بدون هیچ دلیل زمینه‌ای آشکار و خاصی ایجاد می‌شود.
- ساییدگی ثانویه: این آرتروز در نتیجه تمرکز غیرطبیعی و نامناسب نیرو در قسمت‌های مختلف مفصل ایجاد می‌شود. این شرایط ممکن است پس از یک سانحه یا در نتیجه بیماری‌های مربوط به غضروف مفصلی مانند آرتریت روماتوئید (RA) اتفاق بیفتد.
نقش غضروف در بدن
غضروف، پوششی لغزنده است که انتهای استخوان‌ها را می‌پوشاند. این بافت به عنوان یک بالشتک عمل می‌کند و مانند ضربه گیری است که از مفاصل در برابر ضربه و فشار محافظت می‌کند. بنابراین غضروف زانو شوک ناشی از فشار روی زانو را جذب می‌کند و به زانو اجازه می‌دهد تا به آرامی خم و صاف شود.
غضروف زانو انتهای استخوان ران، بالای استخوان ساق پا (درشت نی) و پشت کشکک زانو را می‌پوشاند. هنگامی که غضروف از بین می‌رود، فضای بین استخوان‌های مفصل زانو باریک می‌شود و ساییدگی زانو یا ساییدگی کشکک زانو اتفاق می‌افتد.
علائم ساییدگی زانو
ساییدگی یا آرتروز یک اختلال مفصلی دردناک و مزمن است که نه تنها برای زانوها بلکه برای دست ها، لگن و ستون فقرات نیز ممکن است اتفاق بیفتد. شدت علائم این بیماری برای هر فردی متفاوت است و معمولاً به کندی پیشرفت می‌کند. برخی از رایج ترین علائم ساییدگی زانو عبارتند از:
- زانو دردی که به تدریج شروع می‌شود و با فعالیت بدتر می‌شود.
- سفتی و تورم زانو
- زانو درد بعد از نشستن یا استراحت طولانی مدت
- کاهش توانایی حرکت و انجام فعالیت‌های روزانه
- کرپیتوس یا صدای ترک خوردن زانو هنگام حرکت مفصل
- دشواری در تحمل وزن روی پای آسیب دیده
چه کسانی بیشتر به ساییدگی مفصل زانو مبتلا می‌شوند؟
- ساییدگی زانو، عمدتاً افراد بالای 45 سال را مبتلا می‌کند.
- این بیماری تقریباً 6 درصد از کل بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- زنان بیشتر از مردان مبتلا به آرتروز زانو می‌شوند.
- تقریباً 13 درصد از زنان و 10 درصد از مردان 60 سال به بالا، مبتلا به آرتروز زانو هستند و علائم آن را نیز تجربه می‌کنند.
- در میان افراد بالای 70 سال، شیوع تا 40 درصد افزایش می‌یابد.
- با افزایش امید به زندگی و چاقی، شیوع همچنان افزایش خواهد یافت.
- ساییدگی زانو می‌تواند منجر به درد و از دست دادن عملکرد شود. اما همه افرادی که این مشکل را دارند، علائم آن را تجربه نمی‌کنند. در یک مطالعه، تنها 15 درصد از بیمارانی که تصاویر رادیوگرافی نشان می‌داد که مبتلا به ساییدگی مفصل زانو هستند، علائم این بیماری را داشتند.
علت ساییدگی زانو
آرتروز یا ساییدگی، شایع ترین بیماری مربوط به مفاصل در سراسر جهان است و در بین مفاصل مختلف، زانو بیشترین آمار ابتلا به ساییدگی را دارد. همانطور که پیش از این گفته شد، ساییدگی زانو بسته به علت آن به دو دسته اولیه و ثانویه طبقه بندی می‌شود. ساییدگی اولیه زانو نتیجه تخریب غضروف مفصلی بدون هیچ دلیل شناخته شده ای است. این اتفاق معمولاً ناشی از افزایش سن و گذشت زمان می‌باشد. با افزایش سن، توانایی غضروف برای بهبودی کاهش می‌یابد و فرد مبتلا به آرتروز می‌شود.
اما ساییدگی ثانویه زانو دلایل مشخص و شناخته شده‌ای دارد. از جمله این دلایل میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- چاقی (افزایش وزن باعث افزایش فشار بر روی تمام مفاصل به خصوص زانوها می‌شود.)
- شلی و بی ثباتی مفصل (هایپرموبیلیتی مفاصل)
- انحراف مفاصل به عنوان مثال زانوی ضربدری یا زانوی پرانتزی
- آسیب‌های وارد شده به مفصل به عنوان مثال شکستگی سطح مفصلی (شکستگی پلاتوی تیبیا)
- نقایص مادرزادی
- سابقه خانوادگی
- علل متابولیک به عنوان مثال راشیتیسم
روش‌های تشخیص ساییدگی زانو
1-آزمایش خون: تجزیه و تحلیل خون می‌تواند به پروسه تشخیص کمک کند. به عنوان مثال این آزمایشات می‌توانند به رد سایر علل درد مفاصل مانند آرتریت روماتوئید کمک کنند.
2-معاینات فیزیکی: معاینات فیزیکی نیز برای تشخیص ساییدگی زانو انجام می‌شود. در طول معاینه فیزیکی، پزشک مفصل آسیب دیده را از نظر حساسیت، تورم، قرمزی و انعطاف پذیری بررسی می‌کند.
3-آزمایشات تصویربرداری
- تصویربرداری با اشعه ایکس: غضروف در تصاویر اشعه ایکس نشان داده نمی‌شود، اما از بین رفتن غضروف دیده می‌شود. بنابراین از این تصاویر برای بررسی تخریب غضروف، باریک شدن فضای مفصلی، تشکیل زائده‌های استخوانی و برای حذف سایر علل درد مفصل استفاده می‌شود.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): این روش تصویربرداری، تصاویر بهتری از غضروف و سایر ساختارها برای تشخیص ناهنجاری‌های معمول آرتروز ارائه می‌دهد.
4-آرتروسنتز (کشیدن مایع میان مفصلی): برای تجزیه و تحلیل مایع میان مفصلی، پزشک از یک سوزن استریل برای کشیدن مایع از مفصل آسیب دیده استفاده می‌کند. سپس این مایع مورد آزمایش قرار میگیرد و اگر درد بیمار ناشی از نقرس یا عفونت باشد، مشخص می‌شود. این تکنیک می‌تواند در مطب پزشک انجام شود.
5-آرتروسکوپی: یک روش جراحی است که طی آن دوربینی در مفصل آسیب دیده قرار داده می‌شود تا اطلاعات بصری در مورد آسیبی که در نتیجه آرتروز به مفصل وارد شده، به دست آید.
مدیریت و درمان ساییدگی زانو
تمرکز اصلی در مدیریت و درمان ساییدگی زانو بر کاهش درد، بهبود عملکرد و اصلاح تاثیراتی است که آرتروز روی بدن گذاشته است.
روش‌های درمان ساییدگی زانو چیست؟
روش‌های درمان ساییدگی مفصل زانو را میتوان به دو دسته کلی غیر تهاجمی (محافظه کارانه) و تهاجمی (جراحی) تقسیم کرد. درمان ساییدگی زانو با روش‌های محافظه‌کارانه و غیر تهاجمی شروع می‌شود و زمانی که این روش‌ها با شکست مواجه شود، پزشک گزینه‌های تهاجمی تر از جمله جراحی را پیشنهاد می‌کند.
فیزیوتراپی زانو: گزینه اول درمان ساییدگی مفصل زانو
درمان اولیه ساییدگی زانو شامل فیزیوتراپی است. فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند تمریناتی را برای تقویت عضلات اطراف مفصل، افزایش انعطاف پذیری و کاهش درد برای بیمار تجویز کنند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که ترکیبی از تمرینات فیزیوتراپی و یک برنامه ورزشی خانگی بهترین نتایج درمانی را به همراه دارد.
فیزیوتراپی به طور معمول شامل موارد زیر است:
- درمان دستی (منوال تراپی) توسط فیزیوتراپیست که به کاهش درد و افزایش انعطاف پذیری و عملکرد زانو منجر می‌شود.
- آزاد سازی عضلات درگیر اطراف زانو توسط فیزیوتراپیست برای کاهش درد و اصلاح عملکرد عضلات زانو.
- استفاده از الکتروتراپی و لیزر درمانی برای کاهش درد و التهاب زانو.
- آموزش بیمار برای انجام تمرینات بدنی زیرا تمرینات در ابتدا باید تحت نظارت یک فیزیوتراپیست انجام شوند و در صورت آموزش صحیح، این تمرینات را میتوان در خانه انجام داد.
- تقویت عضلات اطراف زانو با کمک ورزش که باعث پایداری مفصل و کاهش درد می‌شود.
- تمرینات کششی که به متحرک و انعطاف پذیر نگه داشتن مفصل زانو کمک می‌کند.
- مشاوره و کمک برای کاهش وزن زیرا از دست دادن حتی مقدار کمی وزن می‌تواند به طور قابل توجهی درد ناشی از ساییدگی را کاهش دهد. بهترین توصیه برای کاهش وزن، کنترل رژیم غذایی و انجام ورزش هوازی زیر نظر پزشک است.
- استفاده از وسایلی مانند بریس که زانو را پشتیبانی می‌کنند.
درمان خانگی ساییدگی زانو
فعالیت بدنی زیر نظر پزشک بهترین دارو برای افرادی است که از آرتروز زانو رنج می برند. انجام فعالیت بدنی نه تنها ممکن است تحرک مفاصل بیمار را بهبود بخشد، بلکه می‌تواند کیفیت کلی زندگی را بهبود دهد و به کاهش افسردگی کمک کند. ورزش در آب، یوگا، دوچرخه ثابت و پیاده‌روی فعالیت‌های ایمن و مؤثری هستند که باعث ایجاد فشار بی رویه بر روی مفصل زانو نمی‌شوند.
مزایای تمرینات ورزشی برای درمان ساییدگی زانو
- درد و التهاب زانو را کاهش می‌دهد.
- دامنه حرکتی مفصل زانو را به حالت عادی باز می‌گرداند.
- زنجیره‌های حرکتی تحتانی را تقویت می‌کند.
- خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش می‌دهد.
- حس چابکی و تعادل را بهبود می‌بخشد.
سایر روش‌های غیرجراحی برای درمان ساییدگی زانو
اشکال مختلفی از روش‌های درمانی کم تهاجمی وجود دارد که ممکن است برای بیماران مختلف مفید باشد:
- آب درمانی: اگر بیمار درد بسیار زیادی را احساس می‌کند، این روش ممکن است مفید باشد. آب درمانی می‌تواند برای افزایش استحکام و کاهش سفتی اطراف مفصل زانو مفید باشد.
- استفاده از بریس: بریس یکی از ابزارهای مدیریت درد ناشی از آرتروز زانو است. بریس با برداشتن وزن از قسمت آسیب دیده زانو به کاهش درد و بهبود عملکرد کمک کند.
- تیپینگ (Taping): این روش شامل استفاده از نوار چسب برای برداشتن نیرو از روی مفصل زانو است (مشابه بریس). یک بررسی سیستماتیک نشان داده است که نوار چسب منجر به بهبودی قابل توجهی در بیماران مبتلا به ساییدگی اولیه زانو نمی‌شود و اگر درد زانو بیش از 21 روز ادامه داشت، باید درمان‌های جایگزین استفاده شود. این روش فقط در کوتاه مدت مفید است.
- درمان دستی: این درمان توسط فیزیوتراپیست بر روی بیمار انجام میگیرد. طبق یک بررسی سیستماتیک، درمان دستی به طور موثر درد زانو را کاهش داده و عملکرد را افزایش می‌دهد.
- ماساژ: ممکن است برای کنترل درد در برخی افراد مفید باشد، اما شواهد کمی برای نشان دادن اثربخشی آن وجود دارد.
- الکتروتراپی: این روش شامل تحریک عضلات برای بهبود قدرت عضلات چهار سر ران است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد افزایش قدرت عضلات چهار سر ران می‌تواند به کاهش درد کمک کند. لیزر، اولتراسوند، تکار می‌تواند تاثیر بسزایی بر کاهش التهاب در مفصل زانو داشته باشد.
اهمیت تقویت عضلات ران برای کمک به درمان مفصل زانو
پزشکان در ارزیابی بیماران مبتلا به ساییدگی زانو معمولاً با ضعف عضلات ران مواجه می‌شوند. زیرا افراد مبتلا به ساییدگی زانو معمولاً در جهت تقویت عضلات زانو خود فعالیت می‌کنند، اما از تقویت عضلات ران غافل می‌شوند. به همین دلیل تقویت مفصل و عضلات ران در رفع ساییدگی زانو بسیار مهم است، زیرا تقویت ران سبب بهبود حرکات اندام تحتانی و کاهش استرس روی زانو می‌شود.
درمان دارویی
سایر مداخلات اولیه شامل درمان دارویی است که ممکن است استامینوفن یا داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) برای بیمار تجویز شود.
چه زمانی از جراحی برای درمان ساییدگی زانو استفاده می‌شود؟
در صورتی که درمان‌های غیرتهاجمی که پیش از این ذکر شد، شرایط بیمار را بهبود ندهد پزشک روش‌های جراحی را پیشنهاد می‌دهد. رایج ترین روش‌های جراحی برای درمان این بیماری (از کم تهاجمی تا تهاجمی‌ترین) عبارتند از:
- تزریقات درمانی مانند تزریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP): در این روش، پزشک نمونه‌‌ای از خون بیمار را میگیرد و آن را در دستگاهی به نام سانتریفیوژ می‌‌چرخاند تا پلاکت‌ها و پلاسمای خون او را جدا کند. سپس این مخلوط فوق غلیظ به مفصل تزریق می‌شود. اثر بخشی این روش درمانی هنوز ثابت نشده است.
- آرتروسکوپی: در این روش از یک دوربین کوچک (آرتروسکوپ) برای دیدن فضای مفصل استفاده می‌شود. در این شرایط جراح می‌تواند زائده‌های استخوانی (استئوفیت‌ها) را حذف کند، سطح استخوان را تمیز کند و در صورت مشاهده آسیب، بافت را ترمیم کند. این روش اغلب در بیماران جوانتر (سنین 55 سال و کمتر) به منظور به تعویق انداختن جراحی جدی‌تر استفاده می‌شود.
- استئوتومی: روشی است که هدف آن بهبود تراز زانو با کمک تغییر شکل استخوان ها است.
- جراحی تعویض مفصل یا آرتروپلاستی: یک عمل جراحی است که در آن مفاصل با قطعات مصنوعی ساخته شده از فلز یا پلاستیک جایگزین می‌شوند. جایگزینی ممکن است در یک طرف زانو یا کل زانو اتفاق بیفتد. جراحی تعویض مفصل معمولا برای افراد بالای 50 سال مبتلا به آرتروز شدید انجام می‌شود. اگر مفصل پروتز بعد از چندین سال فرسوده شود، ممکن است نیاز به تکرار جراحی باشد. اما با پیشرفت‌های مدرن امروزی، اکثر مفاصل جدید بیش از 20 سال دوام خواهند داشت.
برای جلوگیری از ساییدگی زانو چکار کنیم؟
اقداماتی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری انجام دهید:
- مراقب وزن خود باشید.
- استراحت کافی داشته باشید.
- روال تناسب اندام خود را با تمرینات سبک مانند شنا یا دوچرخه سواری شروع کنید.
- تمرینات قدرتی را به برنامه تناسب اندام خود اضافه کنید.
- در صورت داشتن احساس درد یا آسیب و التهاب در موارد ابتدایی به فیزیوتراپیست خود مراجعه کنید تا بهبودی کامل حاصل شود و با مزمن شدن آسیب در زانو منجر به آرتروز در طولانی مدت نشود.
- استفاده از گرما یا سرما می‌تواند درد و تورم مفصل را تسکین دهد. گرما (به خصوص گرمای مرطوب) می‌تواند به آرامش عضلات و کاهش درد کمک کند. سرما نیز می‌تواند دردهای عضلانی بعد از ورزش را تسکین دهد و اسپاسم عضلانی را کاهش دهد.
- استفاده از کفش مناسب بسیار مهم است و به کاهش درد هنگام ایستادن یا راه رفتن کمک کند.
بهترین خدمات فیزیوتراپی زانو در کلینیک نوید
کلینیک فیزیوتراپی نوید مجهز به تجهیزات پیشرفته فیزیوتراپی و با تکیه بر تجربه و تخصص پرسنل خود آماده ارائه بهترین و کامل ترین خدمات برای درمان بیماران مبتلا به ساییدگی زانو می‌باشد. در کلینیک نوید تیمی از فیزیوتراپیست‌های ماهر و دلسوز، همراه مورد اعتماد شما در دستیابی به عملکرد و تحرک مطلوبتان هستند. کارشناسان ما با داشتن تجارب و اطلاعات کافی، برنامه‌های درمانی مشخصی را برای رفع نیازهای منحصر به فرد شما تنظیم می‌کنند. برای شروع مسیر درمانی خود با شماره‌های کلینیک تماس حاصل فرمایید. کارشناسان ما آماده پاسخگویی به سوالات شما عزیزان می‌باشند.
نتیجه گیری و جمع بندی
- درمان ساییدگی زانو در ابتدا با درمان‌های محافظه کارانه و غیر تهاجمی از جمله فیزیوتراپی زانو انجام می‌شود. در صورت به نتیجه نرسیدن این درمان‌ها، پزشک برای کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیمار از گزینه‌های جراحی استفاده می‌کند.
- برای دستیابی به بهترین نتیجه می بایست یک رویکرد چندوجهی برای ترویج سبک زندگی سالم و کنترل درد اتخاذ شود؛ یعنی مراجعه به فیزیوتراپیست، متخصص تغذیه و دارو درمانی به طور همزمان.
- در صورت غیرقابل کنترل شدن درد باید به متخصص ارتوپد مراجعه کرد.
