نوار عصب و عضله یکی از ابزارهای مهم در تشخیص و ارزیابی اختلالات عضلانی و عصبی است. این آزمون به وسیله ثبت فعالیت‌های الکتریکی عضلات و اعصاب، اطلاعات دقیقی در مورد عملکرد سیستم عصبی و عضلانی فراهم می‌آورد. به عبارتی، نوار عصب و عضله به پزشکان کمک می‌کند تا منبع اختلالات را تشخیص دهند و برنامه درمانی مناسبی را برای بیمار طراحی کنند. در این مقاله به بررسی نحوه عملکرد نوار عصب و عضله، کاربردهای آن در تشخیص اختلالات مختلف و اهمیت آن در ارزیابی دقیق وضعیت بیمار خواهیم پرداخت.
نوار عصب و عضله چیست؟
نوار عصب و عضله (Electromyography یا EMG) یک آزمایش تشخیصی است که به ارزیابی سلامت و عملکرد عضلات اسکلتی و اعصاب کنترل‌کننده آن‌ها می‌پردازد.
نوار عصب و عضله با اندازه‌گیری فعالیت‌های الکتریکی که در عضلات و اعصاب رخ می‌دهد به تشخیص مشکلاتی که ممکن است در ارتباط یا عملکرد این سیستم‌ها وجود داشته باشد، کمک می‌کند.
این آزمون به عنوان یکی از مهم‌ترین تست‌های تشخیصی، اطلاعات ارزشمندی را در مورد وضعیت سیستم عصبی و عضلانی ارائه می‌دهد.
نوار عصب و عضله چه کاربردی دارد؟
حرکات بدن شما از جمله بلند کردن پا، تکان دادن سر یا هر فعالیت روزانه دیگری به واسطه ارتباط پیچیده بین مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی)، اعصاب و عضلات بدن انجام می‌شود.
در این فرایند، اعصاب حرکتی سیگنال‌های الکتریکی را به عضلات ارسال کرده تا آن‌ها را به انقباض وادار کنند. اگر در عملکرد این اعصاب، عضلات یا ارتباطات بین آن‌ها ناهنجاری‌ها و اختلالاتی ایجاد شده باشد، نوار عصب و عضله می‌تواند آن را شناسایی کند.
این آزمایش با اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی عضلات به پزشک کمک می‌کند تا منشأ مشکلات عصبی عضلانی را شناسایی کرده و علت علائمی مانند درد مزمن، گرفتگی عضلات یا کاهش قدرت حرکتی را مشخص کند.
تفاوت تست سرعت هدایت عصبی (NCS) و نوار عصب و عضله (EMG)
معمولاً پزشکان متخصص مغز و اعصاب، نوار عصب و عضله را همراه با تست سرعت هدایت عصبی (NCS) انجام می‌دهند.
تست NCS جریان الکتریکی عبوری از یک عصب تا رسیدن به عضله را اندازه‌گیری می‌کند، اما نوار عصب و عضله پاسخ عضلات به این فعالیت‌های الکتریکی و شدت این پاسخ‌ها را بررسی می‌کند. این دو آزمون در کنار یکدیگر می‌توانند به تشخیص دقیق‌تر اختلالات عصبی و عضلانی کمک کنند.
نوار عصب و عضله به تشخیص چه مشکلاتی کمک می‌کند؟
پزشک شما ممکن است نوار عصب و عضله را در صورت بروز علائمی مانند ضعف عضلانی، بی‌حسی، سوزن سوزن شدن یا دردهای مزمن توصیه کند. بیماری‌ها و اختلالات مختلفی وجود دارند که نوار عصب و عضله می‌تواند به شناسایی آن‌ها کمک کند. رایج‌ترین این اختلالات عبارتند از:
- مشکلات مربوط به اعصاب محیطی: نوار عصب و عضله در شناسایی بیماری‌هایی مانند نوروپاتی محیطی و سندرم‌های فشاری عصب (مانند سندرم تونل کارپال) نقش مؤثری دارد. این مشکلات می‌توانند موجب اختلال در عملکرد اعصاب محیطی و انتقال سیگنال‌های عصبی به عضلات شوند.
- مشکلات مربوط به ریشه‌های عصبی ستون فقرات: اگر به اعصاب فشار وارد شود، این وضعیت می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مانند فشردگی اعصاب، رادیکولوپاتی گردنی یا سیاتیک گردد. نوار عصب و عضله می‌تواند به شناسایی این اختلالات کمک کند.
- اختلالات عضلانی (میوپاتی‌ها): بیماری‌های مختلفی وجود دارند که بر عضلات تأثیر می‌گذارند (از جمله دیستروفی عضلانی، پلی‌میوزیت و درماتومیوزیت). نوار عصب و عضله می‌تواند به شناسایی تغییرات غیرعادی در فعالیت عضلات و تشخیص این اختلالات عضلانی کمک کند.
- بیماری‌های نورون‌های حرکتی: برخی از بیماری‌ها مانند اسکلروز آمیوتروفیک جانبی (ALS) و سندرم پس از فلج اطفال می‌توانند نورون‌های حرکتی مغز و نخاع را تحت تأثیر قرار دهند. نوار عصب و عضله می‌تواند در شناسایی این بیماری‌ها و ارزیابی عملکرد نورون‌های حرکتی کمک کند.
- اختلالات مربوط به ارتباط بین اعصاب و عضلات: بیماری‌هایی مانند میاستنی گراویس که بر ارتباط میان اعصاب و عضلات تأثیر می‌گذارند، از جمله اختلالاتی هستند که نوار عصب و عضله می‌تواند در تشخیص آن‌ها نقش داشته باشد.
البته پزشکان معمولاً نوار عصب و عضله را در کنار سایر آزمایش‌ها و روش‌های تشخیصی مانند آزمایش‌های تصویربرداری، آزمایش‌های خون و بیوپسی عضلات برای تشخیص دقیق‌تر و جامع‌تر این بیماری‌ها استفاده می‌کنند.
EMG چگونه کار می‌کند؟
برای درک دقیق‌تر نحوه عملکرد تست نوار عصب و عضله (EMG)، ابتدا باید بدانیم که عضلات بدن ما چگونه فعالیت می‌کنند.
سیستم عصبی به وسیله ارسال سیگنال‌های الکتریکی به عضلات به آن‌ها دستورات لازم برای انقباض و حرکت را می‌دهد. این سیگنال‌ها ابتدا از مغز شروع می‌شوند، از طریق نخاع به اعصاب حرکتی منتقل می‌شوند و در نهایت به عضلات می‌رسند تا انقباض را ایجاد کنند. این انقباض عضله نیز خود به طور طبیعی موجب تولید فعالیت الکتریکی در آن می‌شود.
در حالت عادی، عضله‌ای که در حالت استراحت قرار دارد هیچ گونه فعالیت الکتریکی ندارد. اما به محض اینکه عضله شروع به انقباض می‌کند، مقدار کمی از فعالیت الکتریکی تولید می‌شود که با شدت گرفتن انقباض، این فعالیت نیز بیشتر خواهد شد.
هنگام آزمایش نوار عصب و عضله، متخصص از یک سوزن بسیار نازک و کوچک که به یک الکترود متصل است، استفاده می‌کند. این سوزن به داخل عضله وارد می‌شود و به طور دقیق فعالیت الکتریکی عضله را ثبت می‌کند.
نکته مهم این است که این سوزن هیچ‌گونه تحریک الکتریکی به عضله وارد نمی‌کند؛ بلکه صرفاً وظیفه ثبت و ضبط فعالیت‌های الکتریکی طبیعی عضله را برعهده دارد. به عبارتی می‌توان سوزن را شبیه به یک میکروفون در نظر گرفت که به طور دقیق صدای فعالیت الکتریکی عضله را ثبت می‌کند.
پس از وارد شدن سوزن به عضله و شروع فعالیت عضله (چه در حالت استراحت و چه در هنگام انقباض)، اطلاعات مربوط به فعالیت‌های الکتریکی عضله به یک دستگاه کامپیوتری منتقل می‌شود. این اطلاعات به صورت امواج الکتریکی بر روی صفحه نمایش نشان داده می‌شود و در برخی موارد، متخصص از تقویت‌کننده‌های صوتی برای شنیدن صدای فعالیت‌های الکتریکی نیز استفاده می‌کند.
پس از ثبت داده‌ها، پزشک با بررسی دقیق این امواج و الگوهای ایجاد شده به تحلیل عملکرد عضله و اعصاب مربوطه می‌پردازد.
چگونه برای EMG آماده شویم؟
برای آماده‌سازی جهت انجام آزمایش نوار عصب و عضله (EMG)، رعایت چند نکته ساده و مهم می‌تواند به افزایش دقت نتایج و راحتی شما کمک کند:
- دوش گرفتن و پوشیدن لباس راحت: پیش از انجام تست، بهتر است که بدن خود را به خوبی بشویید. پوست شما باید تمیز و خشک باشد تا الکترودها به درستی به آن متصل شوند. همچنین، لباس‌های راحت و گشاد بپوشید تا دسترسی به نواحی مورد آزمایش آسان باشد.
- عدم استفاده از کرم، لوسیون و عطر: برای حفظ دقت آزمایش و جلوگیری از اختلال در اتصال الکترودها مهم است که از استفاده هرگونه کرم، لوسیون یا عطر بر روی پوست خود پرهیز کنید. این مواد ممکن است باعث کاهش کیفیت ثبت فعالیت‌های الکتریکی شوند.
- اطلاع‌رسانی در مورد داروهای مصرفی: اگر از داروهایی مانند رقیق‌کننده‌های خون استفاده می‌کنید، ضروری است که این موضوع را به پزشک یا متخصصی که تست را انجام می‌دهد، اطلاع دهید. این داروها می‌توانند خطر خونریزی را بعد از انجام تست افزایش دهند. توجه داشته باشید که هیچ‌گاه داروهای خود را بدون مشورت با پزشک قطع نکنید.
- اطلاع به پزشک در مورد وجود دستگاه‌های پزشکی الکتریکی: در صورتی که شما دارای دستگاه‌های پزشکی الکتریکی مانند پیس میکر (دستگاه ضربان ساز قلب) هستید، باید این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید. دستگاه‌های پزشکی الکتریکی ممکن است با تجهیزات EMG تداخل داشته باشند.
- پرهیز از سیگار کشیدن و مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین: در برخی موارد، پزشک ممکن است از شما بخواهد تا دو تا سه ساعت قبل از انجام تست از سیگار کشیدن و مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه، چای یا نوشابه‌های کافئین دار خودداری کنید. این مواد می‌توانند تأثیر منفی بر دقت نتایج تست بگذارند.
رعایت این نکات کمک می‌کند که تست نوار عصب و عضله به بهترین شکل انجام شود و نتایج آن به‌طور دقیق‌تری ارائه گردد.
آزمایش نوار عصب و عضله چگونه انجام می‌شود؟
در این آزمایش، ابتدا شما باید در حالت نشسته یا دراز کشیده قرار بگیرید. پزشک عضلاتی را که نیاز به بررسی دارند، شناسایی کرده و سوزن‌های خاصی که به آن‌ها الکترود متصل است را وارد عضله شما می‌کند. این سوزن‌ها برای مدتی معمولاً یک یا دو دقیقه در عضله باقی می‌مانند. این مرحله ممکن است همراه با احساس ناراحتی یا درد جزئی باشد، ولی بسیاری از بیماران آن را قابل تحمل می‌دانند.
پس از وارد کردن سوزن، پزشک از شما می‌خواهد که عضلات خود را به طور خاص منقبض یا شل کنید؛ برای مثال، ممکن است از شما خواسته شود که یکی از اندام‌هایتان را بلند کنید یا آن را خم کنید.
در این حین، دستگاه فعالیت الکتریکی عضلات شما را اندازه‌گیری کرده و آن را روی صفحه نمایش نشان می‌دهد. این اطلاعات به صورت امواج بر روی صفحه نمایش ظاهر می‌شود و در برخی موارد، صدای فعالیت الکتریکی عضلات از طریق یک تقویت‌کننده صوتی قابل شنیدن است.
بعد از اینکه پزشک از عضله مورد نظر اطلاعات کافی را جمع‌آوری کرد، سوزن را از آن خارج کرده و همین فرآیند را برای عضله دیگر تکرار می‌کند تا تمام نواحی موردنظر تحت آزمایش قرار گیرند. در نهایت، پس از اتمام آزمایش پزشک تمامی اطلاعات را بررسی کرده و نتایج نهایی را به شما اطلاع می‌دهد.
آیا آزمایش نوار عصب و عضله درد دارد؟
ممکن است در طول آن مقداری درد یا ناراحتی احساس کنید، به ویژه زمانی که پزشک سوزن‌ها را وارد پوست و عضلات شما می‌کند. اما احساس درد در این مرحله معمولاً خفیف و موقتی است و اکثر بیماران قادرند آزمایش را بدون مشکل خاصی به پایان برسانند.
همچنین پس از انجام آزمایش، عضلاتی که تحت آزمایش قرار گرفته‌اند ممکن است برای چند روز حساس شوند و احساس درد خفیفی را تجربه کنند. این درد معمولاً به طور طبیعی و طی چند روز از بین می‌رود و نیازی به نگرانی ندارد.
EMG چقدر طول می‌کشد؟
آزمایش نوار عصب و عضله معمولاً بین ۶۰ تا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد. این مدت زمان بستگی به تعداد عضلات و اعصابی دارد که پزشک باید آن‌ها را مورد آزمایش قرار دهد. در صورت نیاز به بررسی تعداد بیشتری از عضلات یا اعصاب، زمان آزمایش ممکن است کمی طولانی‌تر شود.
آیا نتایج آزمایش نوار عصب و عضله بلافاصله مشخص می‌شود؟
پزشک معمولاً بلافاصله پس از انجام تست، نتایج اولیه را بررسی می‌کند. اما تفسیر کامل و دقیق نتایج ممکن است نیاز به زمان بیشتری داشته باشد.
آیا می‌توانم بلافاصله بعد از تست به فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهم؟
بله، پس از پایان این تست می‌توانید به کارهای روزمره خود بازگردید، مگر اینکه پزشک توصیه خاصی داشته باشد.
هزینه تست نوار عصب و عضله چقدر است؟
هزینه این تست بسته به مرکز درمانی، تعداد عضلات بررسی شده و پوشش بیمه متفاوت است. بهتر است قبل از انجام با مرکز مورد نظر تماس بگیرید.
آیا EMG عوارض جانبی دارد؟
آزمایش نوار عصب و عضله (EMG) به طور کلی یک روش ایمن برای ارزیابی عملکرد سیستم عصبی و عضلانی است و عوارض آن بسیار نادر می‌باشد.
با این حال، ممکن است در برخی موارد مشکلات جزئی رخ دهد. به ویژه افرادی که داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند، ممکن است پس از انجام آزمایش دچار خونریزی جزئی شوند. این خونریزی معمولاً موقتی است و به سرعت برطرف می‌شود.
به طور کلی، خطرات ناشی از این آزمایش کم است و در بیشتر موارد، افراد به راحتی آزمایش را بدون هیچ مشکلی پشت سر می‌گذارند.
