کوکسیدینی به هر نوع درد مداوم در دنبالچه اشاره دارد. دنبالچه که در انتهای ستون فقرات قرار دارد، از نظر پزشکی به عنوان کوکسیکس شناخته می‌شود. درد دنبالچه معمولاً به عنوان دردی موضعی احساس می‌شود که معمولاً هنگام نشستن یا هر فعالیتی که فشار بر پایین ستون فقرات وارد می‌کند، بدتر می‌شود.
این عارضه در زنان بسیار شایع‌تر از مردان است. معمولاً در اثر ضربه به دنبالچه یا ناحیه اطراف آن، مانند افتادن به عقب یا زایمان ایجاد می‌شود. در موارد نادر، عفونت یا تومور نیز می‌تواند باعث درد در دنبالچه شود.
علائم درد دنبالچه
درد دنبالچه ممکن است با یک یا ترکیبی از علائم زیر مشخص شود.
- درد و حساسیت موضعی: درد و حساسیت در ناحیه دنبالچه احساس می‌شود. این درد معمولا در خود دنبالچه متمرکز است و به قسمت‌های پایین‌تر بدن مثل لگن یا پاها نمی‌رود. افراد این درد را بیشتر شبیه به یک درد مبهم توصیف می‌کنند که شدت آن کم یا زیاد می‌تواند باشد. ممکن است اطراف دنبالچه احساس سفتی یا ناراحتی وجود داشته باشد که همیشه حس می‌شود یا با حرکت یا فشار بیشتر می‌شود.
- افزایش درد هنگام نشستن: درد دنبالچه معمولاً زمانی شدیدتر است که وزن روی دنبالچه قرار می‌گیرد، مانند زمانی که فرد در حالت نشسته به عقب تکیه می‌دهد. به همین ترتیب، نشستن روی سطوح سخت بدون بالشتک (مانند نیمکت چوبی یا صندلی تاشو فلزی) یا تکیه دادن به دیوار، فشار اضافی بر دنبالچه وارد می‌کند و باعث تشدید درد می‌شود.
- درد بدتر هنگام حرکت از حالت نشسته به ایستاده: هنگام بلند شدن از روی صندلی یا نشستن، ممکن است در ناحیه لگن احساس درد کنید. این درد معمولاً به دلیل حرکت استخوان‌های لگن و عضلات اطراف آن هنگام تغییر وضعیت بدن ایجاد می‌شود. ممکن است برای حفظ تعادل و کاهش درد، نیاز به تکیه دادن به چیزی احساس کنید.
- دردی که ممکن است با اجابت مزاج یا رابطه جنسی افزایش یابد: برخی از بیماران به دلیل نزدیکی دنبالچه به مقعد و دستگاه تناسلی، در حین رابطه جنسی یا اجابت مزاج دچار افزایش درد می‌شوند.
علائم درد دنبالچه به عوامل مختلفی از جمله آناتومی فردی، ساختارهای درگیر و شدت آسیب بستگی دارد و در نتیجه، بین افراد متفاوت است. تداوم بی‌ثباتی ساختاری استخوان‌ها، فشار مداوم بر عضلات و رباط‌های اطراف و التهاب مزمن می‌توانند منجر به طولانی شدن دوره درد و مزمن شدن آن شوند.
علت درد دنبالچه
تشخیص درد دنبالچه معمولاً یکی از علل زیر را مشخص می‌کند:
- آسیب محلی: احتمالاً شایع‌ترین علت درد دنبالچه، آسیب مستقیم به آن است. افتادن روی دنبالچه می‌تواند باعث التهاب رباط‌ها و آسیب به خود دنبالچه یا اتصال آن به ساکروم شود. آسیب دنبالچه معمولاً منجر به کبودی استخوان می‌شود، اما ممکن است باعث شکستگی یا دررفتگی در جلو یا پشت دنبالچه نیز شود.
- فشار مزمن: فعالیت‌هایی که فشار طولانی مدت روی دنبالچه وارد می‌کنند، مانند اسب‌سواری و نشستن طولانی مدت روی سطوح سخت، ممکن است باعث شروع درد دنبالچه شوند. درد دنبالچه ناشی از این علل معمولاً دائمی نیست، اما اگر التهاب و علائم کنترل نشوند، ممکن است درد مزمن شود و باعث تغییر دائمی تحرک مفصل ساکروکوکسیژیال شود.
- زایمان: در هنگام زایمان، سر نوزاد از بالای دنبالچه عبور می‌کند و فشار روی دنبالچه می‌تواند گاهی منجر به آسیب به ساختارهای دنبالچه (دیسک، رباط‌ها و استخوان‌ها) شود. اگرچه نادر است، اما این فشار می‌تواند باعث شکستگی در دنبالچه نیز شود.
- تومور یا عفونت: در موارد نادر، درد دنبالچه می‌تواند به علت تومور یا عفونتی باشد که در نزدیکی دنبالچه قرار داشته و به آن فشار وارد می‌کند.
- درد ارجاعی دنبالچه: گاهی اوقات، دردی که در دنبالچه احساس می‌کنید، ممکن است از جایی دیگر مانند دیسک کمر آسیب‌دیده نشأت گرفته باشد. یعنی مشکل اصلی در جای دیگری است و درد به دنبالچه منتقل شده است.
برخی عوامل ممکن است احتمال ایجاد درد دنبالچه را افزایش دهند. عوامل خطر برای درد دنبالچه شامل موارد زیر است:
- چاقی: چاقی با محدود کردن دامنه حرکتی لگن، به ویژه در ناحیه دنبالچه، باعث می‌شود این مفصل متحمل فشار بیشتری شود. این فشار اضافی به مرور زمان می‌تواند به درد دنبالچه منجر شود. تحقیقات علمی نشان داده‌اند افرادی که شاخص توده بدنی آن‌ها بالاتر از حد نرمال است (27.4 برای زنان و 29.4 برای مردان)، در صورت تجربه آسیب یا فعالیت‌های تکراری، احتمال بروز درد دنبالچه در آن‌ها به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.
- جنسیت: به دلیل زاویه لگن وسیع‌تر و همچنین آسیب به دنبالچه در هنگام زایمان، زنان احتمال بیشتری برای ابتلا به درد دنبالچه نسبت به مردان دارند.
در بسیاری از موارد، درد خفیف یا متوسط دنبالچه بدون نیاز به تشخیص دقیق علت، با گذشت زمان بهبود می‌یابد. با این حال، اگر درد شدید باشد یا به طور مداوم آزارتان دهد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا علت اصلی آن مشخص شود و درمان مناسب آغاز گردد.
علل آناتومیکی درد دنبالچه
درد دنبالچه معمولاً ناشی از مشکلات آناتومیکی زیر است:
- حرکت بیش از حد دنبالچه یا هیپرموبیلیتی، فشار زیادی بر مفصل بین ساکروم و دنبالچه و خود استخوان دنبالچه وارد می‌کند. این حرکت غیر طبیعی همچنین می‌تواند عضلات کف لگن متصل به دنبالچه را کشیده و باعث درد در ناحیه دنبالچه و لگن شود.
- محدودیت حرکتی دنبالچه نه تنها باعث می‌شود که هنگام نشستن به سمت بیرون برجسته شود و فشار بیشتری روی استخوان‌ها و مفصل ساکروکوکسیجئال وارد کند، بلکه می‌تواند منجر به تنش عضلات کف لگن و افزایش ناراحتی در ناحیه لگن شود. این وضعیت می‌تواند فعالیت‌های روزمره را دشوار کرده و کیفیت زندگی فرد را کاهش دهد.
- در موارد نادر، بخشی از مفصل ساکروکوکسیجئال ممکن است در جلو یا پشت دنبالچه دررفتگی پیدا کند و باعث درد دنبالچه شود.
عوامل فوق ممکن است در نتیجه آسیب به دنبالچه ایجاد شوند یا به عنوان درد دنبالچه ایدیوپاتیک ایجاد شوند.
درمان درد دنبالچه (کوکسیدینی)
تحقیقات گسترده نشان می‌دهد که حدود ۹۰ درصد از افرادی که از درد دنبالچه رنج می‌برند، با روش‌های درمانی غیرجراحی بهبود می‌یابند. این درمان‌ها که معمولاً تهاجمی نیستند، عمدتاً بر اصلاح فعالیت‌ها و سبک زندگی تمرکز دارند و به بیماران کمک می‌کنند تا بدون نیاز به جراحی، به زندگی عادی خود بازگردند.
درمان خود مراقبتی برای تسکین درد دنبالچه
اولین خط درمان معمولاً شامل مراقبت‌های خود مراقبتی است که بدون کمک متخصص پزشکی قابل انجام است، مانند برخی از موارد زیر:
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی رایج مانند ایبوپروفن (ادویل)، ناپروکسن (آلِو) یا مهارکننده‌های COX-2 (سلبرکس) به کاهش التهاب اطراف دنبالچه که معمولاً علت درد است کمک می‌کنند.
- یخ یا کمپرس سرد: استفاده از یخ یا کمپرس سرد چندین بار در روز در چند روز اول پس از شروع درد می‌تواند به کاهش التهاب که معمولاً پس از آسیب رخ می‌دهد و به درد اضافه می‌کند، کمک کند.
- گرما یا پد گرم کننده: استفاده از گرما در پایین ستون فقرات پس از چند روز اول درد می‌تواند به تسکین گرفتگی عضلات که ممکن است همراه با درد دنبالچه باشد یا آن را تشدید کند، کمک کند.
- اصلاح فعالیت: تغییرات در فعالیت‌های روزمره می‌تواند به کاهش فشار تجمعی روی دنبالچه و تسکین درد کمک کند. این اصلاحات فعالیت ممکن است شامل استفاده از میز ایستاده برای جلوگیری از نشستن طولانی مدت، استفاده از بالش برای برداشتن وزن از روی دنبالچه یا تنظیم وضعیت بدن به گونه‌ای باشد که وزن هنگام نشستن از روی دنبالچه برداشته شود.
- بالش‌های حمایتی: برای کاهش فشار وارده بر دنبالچه هنگام نشستن، می‌توان از بالش‌های حمایتی استفاده کرد. این بالش‌ها معمولاً به شکل U، V یا گوه‌ای طراحی شده‌اند و دارای برشی در قسمت میانی هستند تا فشار را از روی دنبالچه بردارند. انتخاب نوع بالش و نحوه‌ی نشستن کاملاً به سلیقه‌ی فرد بستگی دارد. هدف اصلی، کاهش فشار بر روی دنبالچه است. این بالش‌ها نه تنها در منزل، بلکه در محیط کار، کلاس درس و حتی داخل خودرو نیز کاربرد دارند.
- تغییرات رژیم غذایی: اگر درد دنبالچه با اجابت مزاج یا یبوست ایجاد یا بدتر می‌شود، افزایش مصرف فیبر و آب و همچنین نرم‌کننده‌های مدفوع توصیه می‌شود.
اگر درمان‌های فوق به کنترل یا تسکین درد دنبالچه کمک نکرد، ممکن است درمان‌های اضافی توسط پزشک، متخصص کایروپراکتیک یا سایر متخصصان پزشکی ضروری باشد.
درمان‌های غیر جراحی برای درد دنبالچه
اگر درد دنبالچه مداوم یا شدید است، گزینه‌های درمان غیر جراحی اضافی برای درد دنبالچه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تزریق: در روش تزریق درمانی، بی‌حس‌کننده موضعی مانند لیدوکائین و داروی کورتیکواستروئید برای کاهش التهاب در ناحیه دنبالچه تزریق می‌شود. با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری، پزشک محل دقیق تزریق را مشخص کرده و دارو را به صورت هدفمند به ناحیه دردناک می‌رساند. اثر تسکینی این روش معمولاً از یک هفته تا چند سال ادامه می‌یابد. در صورت لزوم، این تزریق می‌تواند تا سه بار در سال تکرار شود.
- منیپولیشن: یکی از روش‌های درمانی برای درد دنبالچه، منوال تراپی است. در این روش، متخصص با استفاده از دست، مفصل بین استخوان خاجی و دنبالچه را به آرامی حرکت می‌دهد. این کار باعث می‌شود که دنبالچه تحرک بیشتری پیدا کند و در نتیجه، درد ناشی از بی‌حرکتی یا گیر افتادگی آن کاهش یابد.
- ماساژ دنبالچه: یکی از روش‌های موثر در کاهش درد دنبالچه، ماساژ درمانی است. در این روش، با تمرکز بر عضلات کف لگن که به دنبالچه متصل هستند، گرفتگی و اسپاسم عضلانی برطرف می‌شود. این عضلات سفت می‌توانند با ایجاد کشش و محدود کردن حرکت مفصل ساکروکوکسیژئال، درد را تشدید کنند. ماساژ باعث شل شدن این عضلات و کاهش فشار بر روی دنبالچه شده و در نتیجه به تسکین درد کمک می‌کند.
- کشش:کشش یکی از روش‌های مؤثر برای کاهش درد دنبالچه است. با انجام تمرینات کششی ملایم، می‌توان تنش عضلات اطراف دنبالچه را آزاد کرد و به بهبود انعطاف‌پذیری این ناحیه کمک کرد. بهتر است برای یادگیری نحوه صحیح انجام حرکات کششی، به فیزیوتراپیست، کایروپراکتیک یا سایر متخصصان مراجعه کنید. این متخصصان می‌توانند برنامه‌ای مناسب برای شما طراحی کنند تا به طور ایمن و مؤثر به کاهش درد خود بپردازید.
- دستگاه TENS :دستگاه TENS با ارسال جریان‌های الکتریکی ملایم به پوست، سیگنال‌های درد را در مسیر حرکتشان به مغز مسدود می‌کند. این کار باعث می‌شود که احساس درد کاهش پیدا کند و نیازی به مصرف داروهای زیاد نباشد. دستگاه‌های TENS انواع مختلفی دارند که هرکدام برای شرایط خاصی مناسب هستند. بعضی از آن‌ها برای تسکین سریع درد استفاده می‌شوند و بعضی دیگر برای کنترل درد مزمن.
هنگامی که درد به اندازه‌ای کاهش یابد که بتوانید حرکت کنید، انجام فعالیت‌های هوازی سبک روزانه بسیار مفید است. این فعالیت‌ها با افزایش جریان خون، مواد مغذی بیشتری را به ناحیه دردناک می‌رسانند و روند بهبودی طبیعی بدن را تسریع می‌کنند. علاوه بر این، ورزش باعث آزاد شدن اندورفین می‌شود که نوعی مسکن طبیعی است و به کاهش درد کمک می‌کند.
اگر روش‌های درمانی غیر جراحی و کنترل درد، علائم بیماری را بهبود بخشند، می‌توان از آن‌ها به عنوان درمان طولانی‌مدت استفاده کرد. اما در برخی موارد نادر، ممکن است این روش‌ها موثر واقع نشوند و جراحی دنبالچه به عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته شود.
جراحی کوکسیکسکتومی برای درد دنبالچه
درد دنبالچه (کوکسیکس) که با روش‌های درمانی ساده و تغییر در فعالیت‌های روزانه بهبود نیابد، ممکن است با جراحی برداشته شود. این عمل جراحی که کوکسیکسکتومی نام دارد، راهکاری برای تسکین دردهای مزمن این ناحیه است.
در مورد مدت‌زمان لازم برای امتحان درمان‌های غیرجراحی قبل از جراحی، نظرات مختلفی در بین پزشکان وجود دارد. برخی معتقدند دو ماه کافی است، اما برخی دیگر مدت زمان بیشتری را پیشنهاد می‌کنند. با این حال، جراحی کوکسیکسکتومی معمولاً آخرین گزینه درمانی است و به ندرت انجام می‌شود.
اگرچه عمل جراحی کوکسیکسکتومی به خودی خود پیچیده نیست، اما دوره بهبودی پس از عمل می‌تواند طولانی و همراه با ناراحتی باشد.
روش جراحی برای درد دنبالچه
جراحان ممکن است رویکردهای کمی متفاوتی برای عمل جراحی داشته باشند. شاید بزرگترین تفاوت بین جراحان این است که برخی فقط بخشی از کوکسیکس را برداشته و برخی دیگر برداشتن کل کوکسیکس را توصیه می‌کنند.
جراحی دنبالچه به طور کلی شامل مراحل زیر است:
- جراح ابتدا یک برش کوچک، به اندازه حدود 2 تا 5 سانتی‌متر، در بالای استخوان دنبالچه (کوکسیکس) ایجاد می‌کند. این برش بسیار سطحی بوده و از روی پوست و لایه چربی عبور می‌کند، بدون اینکه به عضلات آسیبی وارد شود.
- سپس، لایه نازکی که روی استخوان را می‌پوشاند (پریوستئوم) به آرامی از استخوان جدا می‌شود. این کار به جراح اجازه می‌دهد تا به استخوان دنبالچه دسترسی پیدا کند.
- در مرحله بعد، خود استخوان دنبالچه برداشته می‌شود. اگر پزشک به وجود تومور مشکوک باشد، ممکن است نمونه کوچکی از بافت (بیوپسی) برای بررسی بیشتر برداشته شود.
- کل این جراحی معمولاً حدود 30 دقیقه طول می‌کشد و اغلب به صورت سرپایی انجام می‌شود، یعنی بیمار پس از جراحی می‌تواند در همان روز به خانه برود.
- مهم‌ترین بخش این جراحی، دوره بهبودی پس از آن است. بهبودی کامل ممکن است بین 3 ماه تا یک سال طول بکشد. در این مدت، بیماران معمولاً درد و ناراحتی، به ویژه هنگام نشستن، را تجربه می‌کنند.
نشانه‌های موفقیت آمیز بودن جراحی دنبالچه
جراحی دنبالچه در مواردی که با دقت انتخاب شوند، شانس موفقیت بیشتری دارد. بیمارانی که شرایط زیر را داشته باشند، معمولاً نتایج بهتری پس از جراحی تجربه می‌کنند:
- درد ناشی از تغییر شکل کوکسیکس: وجود خار استخوانی کوچک (اسپیکول) در انتهای کوکسیکس یکی از این موارد است.
- تحرک بیش از حد مفصل کوکسیکس: این امر می‌تواند باعث ایجاد فشار و درد شود.
- وجود بورس یا کیسه‌های مایع ملتهب: این کیسه‌ها در مفصل بین ساکروم و کوکسیکس قرار دارند و می‌توانند باعث درد شوند.
- پاسخ مثبت به تزریقات درمانی: پاسخ خوب به تزریقات نشان‌دهنده آن است که منبع درد در ناحیه کوکسیکس است و جراحی می‌تواند موثر باشد.
مطالعات متعدد نشان داده‌اند که جراحی کوکسیکسکتومی می‌تواند نتایج بسیار خوبی را برای بسیاری از بیماران به همراه داشته باشد. با این حال، این روش درمانی برای همه افراد مناسب نیست. در صورتی که بیمار شرایط لازم برای انجام این عمل را نداشته باشد، پزشک معالج ممکن است درمان‌های غیر جراحی را پیشنهاد کند که به صورت اختصاصی برای نیازهای بیمار طراحی شده‌اند.
خطرات و عوارض احتمالی جراحی دنبالچه
یکی از بزرگترین نگرانی‌ها پس از جراحی دنبالچه، تداوم درد است. این بدان معناست که بیمار ممکن است دوره نقاهت طولانی را پشت سر بگذارد بدون آنکه بهبودی قابل توجهی در علائم خود مشاهده کند. از این رو، انتخاب دقیق بیمار برای اطمینان از موفقیت آمیز بودن جراحی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اگرچه نادر است، اما یکی از خطرات احتمالی کوکسیکسکتومی، آسیب به رکتوم در حین برداشتن کوکسیکس است. در صورت بروز چنین عارضه‌ای، ممکن است نیاز به انجام کولوستومی انحرافی برای ترمیم رکتوم باشد. علاوه بر این، مشکلات بهبود زخم و عفونت در محل جراحی نیز از جمله عوارض احتمالی هستند که می‌توانند روند بهبودی را به تأخیر اندازند.
برخلاف بسیاری از جراحی‌های ستون فقرات، در ناحیه کوکسیکس ریشه‌های عصبی مهمی وجود ندارد که در معرض خطر باشند.
