عمل تعویض مفصل زانو یکی از رایج‌ترین و موفق‌ترین جراحی‌های ارتوپدی است که برای کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل زانو در بیماران مبتلا به آرتروز شدید یا سایر مشکلات تخریبی زانو انجام می‌شود. این جراحی به میلیون‌ها نفر کمک کرده است تا زندگی بدون درد و با تحرک بیشتر را تجربه کنند. آگاهی از فرایند جراحی و جزئیات آن، نقش مهمی در داشتن یک تجربه موفق و رضایت بخش دارد. چه شما در حال بررسی گزینه‌های درمانی باشید و چه تصمیم به انجام این عمل گرفته باشید، این مقاله به شما کمک خواهد کرد تا با فرآیند عمل تعویض مفصل زانو بیشتر آشنا شوید و اطلاعاتی دقیق در مورد این جراحی به دست آورید.
عمل تعویض مفصل زانو چیست؟
عمل تعویض مفصل زانو که به آن آرتروپلاستی زانو نیز گفته می‌شود، یک روش جراحی مؤثر و رایج است که در آن مفصل آسیب‌دیده زانو با یک مفصل مصنوعی جایگزین می‌شود.
این عمل برای درمان افرادی که دچار آرتروز یا سایر آسیب‌های شدید زانو هستند، انجام می‌شود. این آسیب‌ها ممکن است باعث شوند که فرد نتواند فعالیت‌های ساده‌ای مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها یا حتی نشستن و دراز کشیدن را بدون درد انجام دهد.
در قدم اول، معمولاً درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، مصرف دارو و استفاده از وسایل کمکی (کفش طبی، عصا و غیره) برای مدیریت علائم و تسکین درد بیمار تجویز می‌شود. اما اگر این روش‌های کم تهاجمی تأثیری در روند بهبودی فرد نداشته باشند، جراحی تعویض مفصل زانو می‌تواند به عنوان یک گزینه کاربردی و مفید در نظر گرفته شود. این جراحی به منظور کاهش درد، اصلاح ناهنجاری‌های زانو و بهبود تحرک فرد انجام می‌شود تا فرد بتواند به فعالیت‌های روزمره خود بازگردد.
تاریخچه عمل تعویض مفصل زانو
عمل تعویض مفصل زانو نخستین بار در سال 1968 انجام شد و از آن زمان تا کنون پیشرفت‌های زیادی در تکنیک‌های جراحی و مواد استفاده شده در این عمل رخ داده است. این پیشرفت‌ها باعث شده‌اند که این جراحی به یکی از موفق‌ترین و اثربخش‌ترین جراحی‌ها در دنیای پزشکی تبدیل شود.
طبق گزارش‌ها در ایالات متحده سالانه بیش از 700,000 عمل تعویض مفصل زانو انجام می‌شود و به همین دلیل این جراحی به عنوان یک گزینه درمانی مطمئن و مؤثر برای بسیاری از افراد در نظر گرفته می‌شود.
آناتومی و عملکرد مفصل زانو
برای درک بهتر جراحی مفصل زانو، شناخت ساختار این مفصل ضروری است. مفصل زانو بزرگترین مفصل بدن است که از سه استخوان اصلی تشکیل شده است:
- استخوان ران (فمور – Femur)
- استخوان ساق پا (تیبیا – Tibia)
- کشکک زانو (پاتلا – Patella)
انتهای هر استخوان با یک لایه از غضروف پوشانده شده است که به جذب ضربه و محافظت از مفصل زانو کمک می‌کند. در بین استخوان‌ها، دو منیسک C شکل به عنوان ضربه گیر عمل می‌کنند و فشارهای وارده به مفصل را کاهش می‌دهند.
علاوه بر این، لیگامان‌های مختلفی در اطراف مفصل زانو قرار دارند که موجب ثبات مفصل می‌شوند. تاندون‌ها نیز در این ناحیه عضلات را به استخوان‌ها متصل می‌کند و به کنترل حرکت مفصل کمک می‌کنند. همچنین عضلات ران از جمله عضلات چهارسر و همسترینگ قدرت و حرکت زانو را فراهم می‌کنند.
تمام این اجزا با همکاری یکدیگر موجب عملکرد طبیعی زانو می‌شوند. در یک زانوی سالم، همه این ساختارها به طور هماهنگ کار می‌کنند تا حرکت راحت و بدون دردی را برای فرد فراهم کنند. در صورت بروز بیماری یا آسیب، این تعادل به هم خورده و می‌تواند باعث درد و محدودیت حرکتی شود.
انواع جراحی تعویض مفصل زانو
دو نوع اصلی جراحی تعویض مفصل زانو وجود دارد:
1-تعویض کامل مفصل زانو (Total Knee Replacement – TKR)
در این روش، تمام قسمت‌های آسیب‌دیده مفصل زانو با سطوح مصنوعی جایگزین می‌شوند. این نوع جراحی رایج‌ترین روش تعویض مفصل است.
2-تعویض جزئی زانو (Partial Knee Replacement – PKR)
در مواردی که فقط بخشی از مفصل زانو آسیب‌دیده باشد، جراح تنها همان قسمت را تعویض می‌کند. این روش برای بیمارانی که زانوهایشان هنوز به طور کامل درگیر آرتروز نشده، گزینه مناسب‌تری است.
مراحل عمل تعویض مفصل زانو
1-برش و آماده‌سازی مفصل: ابتدا جراح یک برش در قسمت جلوی زانو ایجاد کرده و کشکک زانو را کنار می‌زند. در صورت وجود زائده‌های استخوانی (استخوان‌های اضافه ناشی از آرتروز)، آن‌ها برداشته می‌شوند.
2-برداشتن ساختارهای آسیب‌دیده: در مرحله بعد، دو منیسک بین استخوان ران و ساق برداشته می‌شود. همچنین رباط صلیبی قدامی (ACL) و در برخی موارد، رباط صلیبی خلفی (PCL) نیز حذف می‌شوند، مگر اینکه نوع خاصی از پروتز استفاده شود که نیاز به حفظ PCL داشته باشد.
3-جایگذاری ایمپلنت‌های مصنوعی: سپس قسمت‌های آسیب‌دیده استخوان ران و ساق برش داده شده و با ایمپلنت‌های فلزی جایگزین می‌شوند. در این مرحله، سطح انتهایی استخوان ران که شامل دو برجستگی (کندیل‌های فمورال) است، برداشته شده و با یک ایمپلنت فلزی که شکل طبیعی این کندیل‌ها را تقلید می‌کند، جایگزین می‌شود. اگر سطح زیرین کشکک زانو آسیب‌دیده باشد، آن نیز تراشیده شده و با یک قطعه از جنس پلی اتیلن جایگزین می‌شود.
4-بستن برش جراحی: پس از جایگذاری ایمپلنت‌ها، لایه‌های مختلف بافتی با بخیه‌های قابل جذب ترمیم شده و پوست زانو با بخیه یا منگنه‌های جراحی بسته می‌شود. در نهایت، زانو با پانسمان پوشانده شده و بیمار به اتاق ریکاوری منتقل می‌شود.
چه کسانی نیاز به عمل تعویض مفصل زانو دارند؟
بیشتر افرادی که تحت این عمل جراحی قرار می‌گیرند، افراد مبتلا به آرتروز پیشرفته زانو هستند. در این بیماری، غضروف مفصل زانو به مرور زمان از بین می‌رود و سطح استخوان زانو ناهموار، فرسوده و ناصاف می‌شود. این وضعیت منجر به درد، خشکی، بی‌ثباتی زانو و تغییر در راستای بدن می‌شود.
به همین دلیل افرادی که دچار آرتروز شدید هستند، معمولاً نمی‌توانند فعالیت‌های روزمره‌ای که نیاز به خم شدن زانو دارند (مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها یا حتی نشستن و برخاستن از زمین) را به راحتی انجام دهند.
علاوه بر آرتروز سایر انواع آرتریت‌ها مانند آرتریت روماتوئید (که یک بیماری خودایمنی است) یا آرتریتی که به دلیل آسیب‌های فیزیکی مانند شکستگی، پارگی غضروف یا پارگی رباط‌ها به وجود آمده نیز می‌توانند به تخریب مفصل زانو منجر شوند. این آسیب‌ها ممکن است موجب تغییرات دائمی در ساختار مفصل زانو و از دست رفتن عملکرد طبیعی آن شوند.
در چنین شرایطی اگر درمان‌های غیرجراحی مانند مصرف دارو، فیزیوتراپی و استفاده از وسایل کمکی مانند عصا یا واکر مؤثر نباشند و درد و ناتوانی همچنان ادامه یابد، جراحی تعویض مفصل زانو می‌تواند یک گزینه مؤثر برای بهبود کیفیت زندگی بیمار باشد.
مزایای عمل تعویض مفصل زانو
عمل تعویض مفصل زانو یک روش ایمن و مؤثر است که به بیماران کمک می‌کند تا تحرک خود را بازیابند و از درد مزمن ناشی از مشکلات زانو رهایی یابند. یکی از مهم‌ترین مزایای این جراحی، کاهش قابل توجه درد است که به افراد امکان می‌دهد تا فعالیت‌های روزمره خود را با راحتی بیشتری انجام دهند.
همچنین، این جراحی باعث بهبود عملکرد زانو شده و دامنه حرکتی آن را افزایش می‌دهد، به طوری که بیماران می‌توانند فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها و حتی ورزش‌های سبک را با سهولت بیشتری انجام دهند.
آیا عمل تعویض مفصل زانو نیاز به بیهوشی عمومی دارد؟
انتخاب نوع بیهوشی به وضعیت سلامت بیمار، نوع جراحی و توصیه‌های جراح بستگی دارد. در بیشتر موارد، عمل تعویض مفصل زانو نیاز به بیهوشی عمومی دارد و بیمار به طور کامل بیهوش می‌شود و هیچگونه دردی احساس نخواهد کرد.
با این حال در برخی موارد، این جراحی تحت بی‌حسی منطقه‌ای (اسپاینال یا اپیدورال) انجام می‌شود. در این روش، قسمت پایینی بدن بیمار بی‌حس شده و در حین جراحی دردی احساس نمی‌کند. علاوه بر این، بیمار تحت داروهای آرام‌بخش قرار می‌گیرد تا در طول جراحی خواب‌آلود باشد و احساس ناراحتی نداشته باشد.
عمل تعویض مفصل زانو چقدر طول می‌کشد؟
عمل تعویض مفصل زانو معمولاً حدود 1 تا 2 ساعت طول می‌کشد. مدت زمان دقیق جراحی می‌تواند بسته به عوامل مختلفی مانند پیچیدگی شرایط بیمار، نوع پروتز استفاده شده، تجربه جراح و وضعیت عمومی بیمار متفاوت باشد.
آیا می‌توان مفصل هر دو زانو را به طور همزمان تعویض کرد؟
در برخی موارد ممکن است مفصل هر دو زانو به طور همزمان تعویض شوند. این نوع جراحی که به آن تعویض دوگانه مفصل زانو (Bilateral Knee Replacement) گفته می‌شود، در صورتی که بیمار از وضعیت جسمانی خوبی برخوردار باشد و پزشک جراح نیز تشخیص دهد که انجام هر دو عمل همزمان ایمن است، می‌تواند انجام شود.
مزایای این نوع جراحی شامل کاهش تعداد دفعات بستری شدن و مدت زمان بهبودی است، چرا که بیمار یکبار تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد. با این حال، خطرات و چالش‌هایی نیز وجود دارد، از جمله ریسک بالاتر عوارض بیهوشی به دلیل بیهوشی طولانی‌تر، مدت زمان بهبودی بیشتر و نیاز به مراقبت بیشتر پس از جراحی.
بنابراین، تصمیم‌گیری در این زمینه توسط پزشک جراح و با در نظر گرفتن شرایط جسمانی بیمار انجام می‌شود.
بعد از عمل تعویض مفصل زانو چه زمانی می‌توان راه رفت؟
اکثر بیماران ظرف دو تا سه روز پس از جراحی می‌توانند با کمک عصا، واکر یا چوب زیر بغل شروع به راه رفتن کنند. با گذشت زمان، میزان مسافت و دفعات راه رفتن افزایش خواهد یافت.
همچنین بیماران معمولاً بین ۳ تا ۶ هفته پس از جراحی می‌توانند رانندگی کنند و بیشتر فعالیت‌های روزمره خود را تا ۶ هفته پس از جراحی از سر بگیرند.
ایمپلنت‌های زانو چقدر دوام دارند؟
در اکثر موارد، یک ایمپلنت زانو حداقل ۲۰ سال یا حتی بیشتر دوام می‌آورد. بیمارانی که در سنین جوانی تحت این جراحی قرار می‌گیرند و سبک زندگی فعالی دارند، ممکن است در آینده به جراحی تعویض مجدد زانو (Revision Surgery) برای جایگزینی پروتز جدید نیاز پیدا کنند.
زمان بهبودی بعد از عمل تعویض مفصل زانو
زمان بهبودی بعد از عمل تعویض مفصل زانو معمولاً به عواملی همچون وضعیت عمومی بیمار، نوع عمل انجام شده و توجه بیمار به توصیه‌های جراح بستگی دارد.
به طور کلی درد و تورم در روزهای اول طبیعی است. اما با تجویز داروهای مسکن، این علائم قابل کنترل خواهند بود. بیمار به تدریج می‌تواند حرکت‌های اولیه مانند نشستن، بلند شدن از تخت و راه رفتن با کمک دیگران را انجام دهد. پس از چند هفته، بیمار می‌تواند به تدریج فعالیت‌های روزمره‌تری مانند پیاده‌روی کوتاه و انجام برخی کارهای خانه را آغاز کند.
در بسیاری از موارد، بیشتر بیماران یک تا دو ماه پس از جراحی نسبت به قبل از عمل، تحرک و راحتی بیشتری را احساس می‌کنند و قادر خواهند بود تا به زندگی عادی خود بازگشته و به فعالیت‌های روزمره خود بپردازند. البته بهبودی کامل و بازگشت به قدرت و تحرک طبیعی ممکن است ۶ ماه یا بیشتر طول بکشد.
فیزیوتراپی بعد از عمل تعویض مفصل زانو
فیزیوتراپی پس از عمل تعویض مفصل زانو نقش کلیدی در توانبخشی بیمار ایفا می‌کند. هدف اصلی فیزیوتراپی در این مرحله، بازگرداندن دامنه حرکتی زانو، تقویت عضلات اطراف آن و کاهش درد و تورم است.
این فرایند بلافاصله پس از جراحی آغاز شده و شامل چندین مرحله است. در روزهای اول، تمرکز بر کاهش ورم، کنترل درد و شروع حرکت تدریجی است. سپس تمرینات مخصوص برای افزایش دامنه حرکتی، تقویت عضلات اطراف زانو و بهبود تعادل انجام می‌شود. در هفته‌های بعد، بیمار تمرینات پیشرفته‌تری برای افزایش استقامت و توانایی راه رفتن بدون کمک انجام می‌دهد.
پایبندی به جلسات فیزیوتراپی و همکاری با فیزیوتراپیست تأثیر زیادی در موفقیت جراحی و بازگشت به فعالیت‌های روزمره دارد. به عبارتی، میزان همکاری و انگیزه شما در انجام تمرینات فیزیوتراپی، عاملی کلیدی در موفقیت جراحی و روند بهبودی است.
میزان موفقیت جراحی تعویض مفصل زانو
عمل تعویض مفصل زانو به طور کلی یکی از موفق‌ترین و مؤثرترین جراحی‌ها در زمینه ارتوپدی است. میزان موفقیت این جراحی بسیار بالا است و بسیاری از بیماران پس از عمل، بهبود چشمگیری در کاهش درد و افزایش تحرک دارند.
با این حال، انتظارات از روند بهبودی و نتیجه جراحی باید منطقی و بر اساس شرایط فردی هر بیمار باشد. بهبودی کامل پس از جراحی ممکن است چندین ماه طول بکشد و برخی از بیماران ممکن است نیاز به فیزیوتراپی مداوم و تغییرات در سبک زندگی داشته باشند تا به نتایج مطلوب برسند.
بنابراین، داشتن انتظارات واقعی و انجام اقدامات لازم برای تسریع روند بهبودی از جمله شرکت در جلسات فیزیوتراپی و پیگیری مراقبت‌های لازم پس از جراحی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
عوارض احتمالی جراحی تعویض مفصل زانو
جراحی مفصل زانو معمولاً یک روش ایمن و موفقیت‌آمیز است، اما مانند هر عمل جراحی دیگری، ممکن است با برخی عوارض همراه باشد.
عوارض نادر این جراحی شامل موارد زیر است:
- تشکیل لخته‌های خونی
- عفونت
- آسیب اعصاب اطراف زانو
- مشکلات عروقی
- مشکلات پروتز زانو از جمله فرسایش زودهنگام، لق شدن یا جابجایی ایمپلنت
- تشکیل بافت اسکار
- کاهش دامنه حرکتی و سفتی زانو
رعایت دقیق توصیه‌های پزشک از جمله مصرف داروها و فیزیوتراپی منظم می‌تواند خطر عوارض را تا حد زیادی کاهش دهد و روند بهبودی را تسریع کند.
کلینیک فیزیوتراپی بعد از عمل تعویض مفصل زانو
کلینیک فیزیوتراپی نوید به عنوان یکی از مرکز معتبر و برجسته در زمینه درمان انواع آسیب‌های اسکلتی-عضلانی شما را در توانبخشی بعد از عمل تعویض مفصل زانو همراهی می‌کند. تیم متخصص و با تجربه کلینیک نوید با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته به بیماران کمک می‌کند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن بهبودی خود را به دست آورده و به زندگی روزمره بازگردند. برای کسب اطلاعات بیشتر و رزرو نوبت با شماره‌های کلینیک تماس حاصل فرمایید.
